Trauma in het gezin

Een treffend opiniestuk van Jan Pieter Meijer, cirisisinterventor bij de Jeugdbescherming van zaterdag 5 juni 2021 over het bieden van relatietherapie aan ouders als er crisis is in een gezin. En wat ons betreft heeft hij een punt.

Wat wij signaleren is dat escalaties rond kinderen ontstaan, niet door dat kinderen iets niet goed doen of vervelend zijn maar door dat zij getriggerd worden door het bewuste en ook onbewuste gedrag van hun omgeving. Jonge kinderen zijn hulpeloos en totaal afhankelijk van hun omgeving en zijn extreem gevoelig voor de effecten van (onbewuste) verbale en non-verbale uitingen van anderen. Zij kunnen daar niet anders dan op reageren dan met vaak heftig (overlevings)gedrag. Soms pijnigen zij zichzelf onbewust om de ouders tevreden te stellen. Ouders zijn er doorgaans niet op uit om hun kinderen leed toe te brengen. Hetgeen ouders in hun eigen stress projecteren op hun kinderen gaat onbewust en onbedoeld. Het gedrag van de kinderen dat vaak wordt geduid als problematisch gedrag is alleen maar taal. Het is in hun onmacht en afhankelijkheid het enige communicatiemiddel dat zij hebben. 

Als ouders goede hulp krijgen bij hun relatieproblemen en de onderliggende oorzaken, kennis verwerven over de dynamiek van wederzijdse invloeden en hun eigen triggers zullen zij beter in staat zijn een veilige haven voor hun kinderen te zijn. Want ook ouders zijn niet vrij van trauma. Wat ons gedrag aanstuurt, ook in relaties, heeft te maken met welke ervaringen wij zelf hebben.  Veel ervaren trauma’s zijn onbewust. Volgens onderzoeken blijkt wel zeventig of procent van de bevolking, of zelfs meer trauma te hebben. Door de trauma’s die wij hebben ervaren maken wij als individuele mens een onbewuste strategie om te kunnen overleven. Vroeger werd gedacht dat trauma iets groots moest zijn zoals, overlijden ouder, seksueel misbruik, scheiding, geweld, oorlog. Trauma ervaringen zijn subjectief en kunnen ook klein zijn en kunnen zich stapelen tot een groter trauma waarbij geen specifieke oorzaak meer te duiden is. 

Trauma gaat om een subjectieve ervaring van doodsangst. Trauma is de meest belangrijke oorzaak van mentale problemen. Ons hele leven lang doen wij allen alles, echt alles om herhaling van deze ervaringen te voorkomen. Als er ook maar iets is wat voor ons bedreigend voelt reageren wij met overlevingsgedrag. 

De stress die door traumatriggers wordt veroorzaakt zorgt dat ons overlevingssysteem in actie komt. Onze neocortex wordt uitgeschakeld en ons subcorticale brein neemt de regie over. Wij gaan als mens primair reageren op de bewust of onbewust ervaren dreiging. Er is geen helder denken. 

In ons werk als gedragsanalisten/familiemediators horen wij ouders vaak zeggen dat hun (relatie)problemen, hun stress, verdriet, woede, angst of onmacht geen invloed hebben op de kinderen. In de literatuur is genoeg te vinden over dat het nagenoeg onmogelijk is dat onze eigen bewuste en onbewuste gedrag geen invloed op een ander heeft. Dat wat jezelf niet hebt opgelost kieper je volle bak over de ander heen. Ongewild en onbedoeld. In een interactie hebben wij altijd en zonder uitzondering invloed op elkaar. We kunnen niet “niet” communiceren. Onze binnenwereld lekt of stroomt, altijd naar buiten. Iedere emotie die wij voelen is zichtbaar in ons gelaat en in ons lijf en is hoorbaar in onze stem. Kinderen die zich onveilig voelen zijn meester in het opvangen van deze signalen. Een zucht, een afkeurende blik, een opgetrokken wenkbrauw, spanning in het lijf, een trilling in de stem. Het is allemaal taal dat zeker een kind in onveiligheid heel goed kan duiden ook al zijn de woorden er onder ontkennend.

Trauma en stressresponses zijn universeel. Van binnen zijn we allemaal hetzelfde. Met of zonder een DSM diagnose. We zijn allemaal min of meer  door ons verleden van binnen beschadigd. De een wat meer dan de ander. Onze responses onder stress zijn vaak heftig in uiting. Uit onze recente onderzoeken aan de Emotional Intelligence Academy | Universiteit van Manchester blijkt dat we allemaal autonomie, veiligheid, verbinding en vertrouwen nodig hebben. Ook blijkt dat we allemaal grenzen overschrijden. Bij onszelf en bij de ander. Opgroeien in een gezin of andere omgeving dat zich niet goed bewust is van de dynamieken en de invloed van eigen gedrag op het kwetsbare kind is destructief. De kinderen hebben onvoorwaardelijke liefdevolle nabijheid en veiligheid nodig. 

Inzicht in jezelf en de invloed van jouw gedrag op anderen en daarop kunnen handelen getuigd van een grote emotionele intelligentie. Het goede nieuws is dat je dit kunt ontwikkelen als je bereid bent ook naar je eigen aandeel te kijken. 

En dit is wat wij ouders gunnen. Er komen te veel kinderen in de knel. Er verblijven ca 46.000 kinderen in de residentiele jeugdzorg. Want kinderen worden vaak uit de situatie gehaald omdat het vaak lijkt dat zij het probleem zijn. Als we met ons allen willen dat er minder kinderen uithuis geplaatst worden dan zullen we moeten insteken op preventie en ouders moeten ondersteunen in hun eigen processen. Laten we alsjeblieft stoppen met het kind primair verantwoordelijk te houden voor  zijn of haar gedrag.